Hace-i Cihan ve Netice-i Can

İslam dünyasının çeşitli bölgelerinde 12. yüzyılda genel kabul gören İslami fikirlere ve yaşayış ilkelerine aykırı davranan ve kendilerini zahid, derviş, Kalenderi, Haydari v.s diye isimlendiren acayip görünümlü heterodoks topluluklar görüldü. Bunların bir kısmı mesela yalın ayak gezerler, keçi derisi ile örtünürler başlarına da deriden boynuzlarla süslü bir börk geçirirlerdi. Ellerinde halka, delik, aşık kemikleri ve ufak yuvarlak çanlarla bezeli bir değnek taşırlar ve dilenirlerdi. Gece gündüz ellerinde defleriyle dolaşırlardı. Bunlar genellikle İslamı, Kur'an ve sünnet dışında kendi görüşlerine göre yorumlayan batıni topluluklardı. Sonraki yüzyıllarda Kalenderiler ve Haydariler yanında Anadolu'da Rum Abdalları, Camiler, Bektaşiler ve Şems-i Tebriziler gibi daha bir çok topluluk ortaya çıktı.