Ziya Paşa’nın Arz-ı Hal'i

Ziyâ Paşa’nın 19. yüzyılın ikinci yarısında zorgünler geçiren Osmanlı Devleti’nde idari vemali ıslahatlar yapılması için öneri ve düşünceleriniortaya koyduğu eseri olan Arz-ıHâl, genellikle “padişaha sunulan bir dilekçe”olarak anılmaktadır. Eserde, Ziyâ Paşa’nınkısa bir biyografisi ve yıkılmaya doğrugiden bir ülkenin yıkılışına çare olabilmesiumuduyla kaleme aldığı sosyal, siyasal veekonomik alanlara ilişkin öneri ve düşünceleribulunmaktadır. Arz-ı Hâl, Sultan Abdülaziz’inAvrupa seyahati sırasında kendisineLondra’da 1867 yılında takdim edilmiş veşairin ölümünden sonra müstakil bir eserolarak bastırılmıştır. Ziyâ Paşa’nın devlettecrübelerinin büyük bir ustalıkla yansıtıldığıbu eser, yer yer siyasetnâme özelliklerinesahip olup 72 sayfadan müteşekkildir. Eser,ilk olarak İkinci Meşrutiyet’in ilanından birkaçyıl sonra yayımlanmıştır.Arz-ı Hâl, Zafernâme’deki hicvin temel hareketnoktasını teşkil eder. İki eserin de odaknoktasında Sadrazam Âlî Paşa’nın yanlışpolitikaları vardır. Arz-ı Hâl’in etrafında dolandığıve Âlî Paşa idaresine eleştiriyi içerenbelli başlı konular ise Belgrad kalesinin Sırplaraterk edilmesi ve antlaşma hükümlerineuyulmaması, Karadağ’da bulunan kalelerinyıkılması, Girit sorunu, istikraz (borçlanma)sorunu, Suriye meselesinde ödenen tazminat,eğitim politikasındaki sorunlar, mültecisorunu, vergi toplama usulündeki haksızlıklarve adaletsizliklerdir