Kelamın Fizik Kuramı Basra Mu‘tezilesi Kozmolojisinde Atomlar, Uzay ve Boşluk

İslâm düşünce geleneğinde fizik ve matematik gibi bilimlerin genelde filozoflar (felâsife) tarafından ele alındığına yönelik yaygın bir kabul söz konusudur. Ancak gerek tarihî veriler gerekse günümüze ulaşan kelâm metinleri, İslâm dünyasında atom, uzay, boşluk, hareket ve nedensellik gibi fizik ve kozmolojiye dair konuların erken dönemden itibaren kelâmcılar (mütekellimûn) tarafından ayrıntılı bir şekilde incelendiğini göstermektedir. Alnoor Dhanani’nin bu kitabı, kelâmcıların fizik ve kozmolojiye yönelik ilgilerine yoğunlaşarak, X-XI. yüzyıldaki kelâmcıların madde ve uzay teorilerini yeniden yapılandırmayı amaçlıyor. Kelâm atomculuğuyla ilgili modern literatürdeki yaygın kabullere meydan okuyan Dhanani, özellikle atom kavramını bir büyüklüğü olmakla birlikte boyuta sahip olmayan “uzayda yer kaplayan nesne” olarak analiz ediyor ve kelâmın fizik kuramının temelinde ‘sürekli’den daha ziyade ‘ayrık’ uzay, madde, zaman, hareket ve geometri kavramlarının bulunduğunu ileri sürüyor.